معنی کلمه کمی در لغت نامه دهخدا معین لطیف
کمی . [ ک َ ] (حامص ) معروف است که در مقابل بسیاری باشد. (برهان ) (آنندراج ). قلت . ضد کثرت و بسیاری . اندکی . (ناظم الاطباء). کم بودن . اندکی . قلت . مقابل افزونی و بسیاری و فراوانی . (فرهنگ فارسی معین ). قلت . ندرت . شذوذ. نزارت . اندکی . مقابل بیشی و فزونی و بسیاری و کثرت . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
به بیشی نهاده ست مردم دو چشم
ز کمی بود دل پر از درد و خشم .
فردوسی .
ز دستور و گنجور و از تاج و تخت
ز کمی و بیشی و از کام وبخت .
فردوسی .
کمی نیست در بخشش دادگر
همی شادی آرای و انده مخور.
فردوسی .
زیرا که نیست از گل و از یاسمن کمی
تا کم شده است آفت سرما ز گلستان .
منوچهری (دیوان چ دبیرسیاقی ج 1 ص 167).
از بیشی و کمی جهان تنگ مکن دل
با دهر مدارا کن و با خلق مواسا.
ناصرخسرو.
فزونی و کمی در او ره نیابد
که بد ز اعتدال مصور مصور.
ناصرخسرو.
پدید آرد سخن درخلق عالم بیشی و کمی
چو فردااین سخنگویان برون آیند زین پشکم .
ناصرخسرو.
صدر جهان رسید به شادی و خرمی
در دوستان فزونی و در دشمنان کمی .
سوزنی .
- کمی کردن در چیزی ؛ کوتاه آمدن در آن . قصور ورزیدن در آن :
چه گفت ؟ گفت که ای در جفا نکرده کمی
چه گفت ؟ گفت که ای در وفا نبوده تمام .
سوزنی .
- کمی گرفتن ؛ کم شدن . اندک شدن .قلت یافتن :
ز خوردن نگیرد کمی آب اوی
بدین چیزها بازخر آبروی .
فردوسی .
همت می دهد جام و هم آب سرد
شگفت آنکه کمی نگیرد ز خورد.
فردوسی .
نقصان . (ناظم الاطباء). نقص . نقصان . کاستی . مقابل فضیلت . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). پستی . فرومایگی : همت راستی و همت مردمی سرشتت فزونی و دور از کمی . فردوسی (از یادداشت به خط مرحوم دهخدا). هنر مردمی باشد و راستی ز کژی بود کمّی و کاستی . فردوسی . وزان پس براهام را خواند و گفت که ای در کمی گشته با خاک جفت . فردوسی . از آسمان دو برج به شمسند نامزد هر چند ازآن اوست همه ملک آسمان از شمس آسمان چو کمی نیست مر ترا کم زان بود که سازی دو شهر خانمان . سوزنی (از یادداشت به خط مرحوم دهخدا). خورشید افتد در کمی از نور جان آدمی کم پرس از نامحرمان آنجا که محرم کم زند. مولوی . - کمی آمدن ؛ نقصان یافتن . کاهش یافتن : ز گردون و ازتیغها شد غمی به زور اندر آمدش لختی کمی . فردوسی . کمی نیاید در عمر پادشاهی اگر کمینه بنده ٔ او جاه یابد و اعزاز. سوزنی . - کمی رسیدن به چیزی ؛ نقصان وارد شدن بدان . راه یافتن کاهش بدان : کمال دور کناد ایزد از جمال جهان کمی رسد به جمالی کجا گرفت کمال . قطران . - کمی کردن ؛کم و کوتاه شدن و ناقص شدن . (ناظم الاطباء).
حقارت : گفت یاران را بگوی تا به چشم کمی در مسافران نگاه نکنند. (تذکرة الاولیاء). - کمی نمودن ؛ اظهار تواضع و فروتنی و کوچکی کردن : چون آن سرفرازی نمود این کمی از آن دیو کردند از این آدمی . سعدی (بوستان ).
زیان و خسارت .
قصور. (ناظم الاطباء) : تا دسترسی بود بر انواع معاصی کردیم خدایا، کمی از ما کرم از تو. پدر شیخ بهائی (از امثال و حکم ص 1237).
(اِ) زایچه و طالعنامه . (ناظم الاطباء) (از اشتینگاس ).
کماة. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) : کماة را به گرگان کمی گویند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی از یادداشت به خط مرحوم دهخدا). و رجوع به کماة و کماءة شود.
نقصان . (ناظم الاطباء). نقص . نقصان . کاستی . مقابل فضیلت . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). پستی . فرومایگی : همت راستی و همت مردمی سرشتت فزونی و دور از کمی . فردوسی (از یادداشت به خط مرحوم دهخدا). هنر مردمی باشد و راستی ز کژی بود کمّی و کاستی . فردوسی . وزان پس براهام را خواند و گفت که ای در کمی گشته با خاک جفت . فردوسی . از آسمان دو برج به شمسند نامزد هر چند ازآن اوست همه ملک آسمان از شمس آسمان چو کمی نیست مر ترا کم زان بود که سازی دو شهر خانمان . سوزنی (از یادداشت به خط مرحوم دهخدا). خورشید افتد در کمی از نور جان آدمی کم پرس از نامحرمان آنجا که محرم کم زند. مولوی . - کمی آمدن ؛ نقصان یافتن . کاهش یافتن : ز گردون و ازتیغها شد غمی به زور اندر آمدش لختی کمی . فردوسی . کمی نیاید در عمر پادشاهی اگر کمینه بنده ٔ او جاه یابد و اعزاز. سوزنی . - کمی رسیدن به چیزی ؛ نقصان وارد شدن بدان . راه یافتن کاهش بدان : کمال دور کناد ایزد از جمال جهان کمی رسد به جمالی کجا گرفت کمال . قطران . - کمی کردن ؛کم و کوتاه شدن و ناقص شدن . (ناظم الاطباء).
حقارت : گفت یاران را بگوی تا به چشم کمی در مسافران نگاه نکنند. (تذکرة الاولیاء). - کمی نمودن ؛ اظهار تواضع و فروتنی و کوچکی کردن : چون آن سرفرازی نمود این کمی از آن دیو کردند از این آدمی . سعدی (بوستان ).
زیان و خسارت .
قصور. (ناظم الاطباء) : تا دسترسی بود بر انواع معاصی کردیم خدایا، کمی از ما کرم از تو. پدر شیخ بهائی (از امثال و حکم ص 1237).
(اِ) زایچه و طالعنامه . (ناظم الاطباء) (از اشتینگاس ).
کماة. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) : کماة را به گرگان کمی گویند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی از یادداشت به خط مرحوم دهخدا). و رجوع به کماة و کماءة شود.